Czwarta niedziela Adwentu znana jest jako "niedziela Rorate". Nazwę tę zawdzięcza introitowi:
Rorate caeli desuper et nubes pluant justum aperiatur terra et germinet Salvatorem
Spuśćcie rosę, niebiosa, z góry, obłoki niech ześlą z deszczem sprawiedliwego. Niech się otworzy ziemia i zrodzi Zbawiciela.(Iz 45, 8).
Śpiew ten nie jest jednak zarezerwowany wyłącznie dla tej niedzieli, znajdujemy go także w funkcji introitu De festis beatae Virginis (na święta Najświętszej Maryi Panny).
Jak znalazł się w formularzu czwartej niedzieli Adwentu?
Należy zaznaczyć, że w starożytnych kalendarzach liturgicznych "dicitur illa dominica vacans" (niedziela ta jest nazywana 'pustą'). Powodem tego była liturgia poprzedniej soboty, która, jak widzieliśmy w trzecim tygodniu Adwentu, była sobotą suchych dni i była określana jako "sabbatorum die in XII lectiones" (Sobota XII czytań). Nazwę tę zawdzięcza wyjątkowej liturgii składającej się z Wigilii z 12 czytaniami, którą papież odprawiał u św. Piotra i podczas której odbywały się również święcenia. Liturgia ta kończyła się o świcie Mszą Świętą, która stanowiła niedzielną celebrację, następującą po sobocie XII czytań. W związku z tym nie było drugiej Mszy św. na tę niedzielę, ale została ona oznaczona jako "vacat" (pusta). Stało się to przed VIII wiekiem, ponieważ w późniejszym czasie liturgie Wigilii zostały przeniesione z nocy na sobotę rano, co spowodowało konieczność odprawienia odpowiedniej Mszy na czwartą niedzielę. W ten sposób zaczęto tworzyć formularz na IV niedzielę Adwentu, biorąc materiał, który już istniał. W czasach starożytnych istnieją więc co najmniej trzy introity, poświadczone w średniowiecznych źródła dotyczących tej niedzieli.
Pierwszym, logicznie rzecz biorąc, jest introit z soboty XII czytań.
Veni et ostende nobis faciem tuam domine qui sedes super cherubim et salvi erimus
Przyjdź i pokaż nam swoje oblicze, Panie, który zasiadasz na cherubach, a będziemy zbawieni (Ps 80,4.2)
W niektórych graduałach znajdujemy introit:
Memento nostri domine in beneplacito populi tui visita nos in salutari tuo ad videndum in bonitate electorum tuorum in laetitia gentis tuae ut lauderis cum hereditate tua
Pamiętaj o nas, Panie, przez wzgląd na Twój lud, nawiedź nas swoim zbawieniem, abyśmy mogli oglądać szczęście Twoich wybranych, cieszyć się radością Twojego ludu, chwalić się Twoim dziedzictwem (Ps 106,4-5).
Tekst ten jest śpiewany, ponownie jako introit, w liturgii ambrozjańskiej w II niedzielę Adwentu. W tradycji dominikańskiej nadal jednak śpiewa się go jako introit w IV niedzielę Adwentu. Graduał Rzymski, dziś widzi go jako introit ostatniej środy przed Bożym Narodzeniem.
Na koniec mamy jeszcze introit Rorate caeli:
Introit ten, jak widzieliśmy, jest specyficzny dla uroczystości związanych z Najświętszą Maryją Panną, a w szczególności z Annuntiatio Dominica (Zwiastowaniem Pańskim). Kiedy w połowie V wieku przeorganizowano uroczystości Suchych Dni dziesiątego miesiąca (grudnia), uczyniono to w funkcji Bożego Narodzenia. Pierwsza z tych trzech uroczystości stała się wówczas Missa aurea beatae Mariae, mszą wotywna o Najświętszej Maryi Pannie, z tekstami skierowanymi do Chrystusa przychodzącego na świat. Introit z tej środy trzeciego tygodnia Adwentu stał się wówczas także introitem na czwartą niedzielę Adwentu i wybór ten utrzymał się także po reformie Soboru Watykańskiego II.
Spośród różnych introitów do Maryi Dziewicy, Rorate caeli jest chyba tym, który najlepiej wpisuje się w okres Adwentu i jego średniowieczną lekturę teologiczną. Jeśli Adwent, w średniowieczu, jest czasem wiosny, to śpiew ten potwierdza to:
Et competit tempori veris. Fuit enim in vere: quando enim Deus factus est homo, omnia nova facta sunt.
(Nadaje się na czas wiosny. Bo to była wiosna, kiedy Bóg stał się człowiekiem i odnowił wszystkie rzeczy)
Jakie jest chrystologiczne oczytanie tego śpiewu?
Introit ten representat ecclesiae tempus, quando venit Christus in Beatam Virginem (przedstawia czas Kościoła, kiedy Chrystus zstąpił w Najświętszej Dziewicy). Imperatyw rorate (deszcz) jest włożony w usta aniołów i proroków i oznacza "praedicate adventum Domini" (zapowiedź przyjścia Pana). Adwent jest symbolizowany przez ros, rosę lub deszcz i łączy się właśnie z obrazem obiecanego króla z Psalmu 72: "descendit sicut pluvia in vellus" (On zstąpi jak deszcz na trawę). Wyrażenie "pluant iustum, id est Christum antonomasice" ("deszcz sprawiedliwy" to Chrystus par excellence). On, Sprawiedliwy, jak deszcz zstępuje na nas i dokonuje trzech rzeczy: przemienia serca, gasi pragnienie i przynosi owoce. Druga część antyfony introitu opiewa Maryję. Otwierająca się ziemia staje się alegorią Matki Boskiej, gdy wypowiada ona słowa: "ecce ancilla Domini "Oto ja, służebnica Pańska" (Łk 1,38). Ta ziemia została otwarta tylko przez jej consensum (zgodę), lub jej "fiat" (niech sie stanie). Konkluzją "et germinet Saluatorem" (zrodzenia Zbawiciela) jest Jego niepokalane poczęcie.
W tej perspektywie należy więc rozumieć wszystkie śpiewy właściwe dla tej uroczystości, która stawia w centrum Tego, który został zapowiedziany i poczęty: Chrystusa.
W szczególności offertorium Ave Maria (Łk 1,28) łączy się z "quando eam Angelus salutavit et de Spiritu Sancto concepit" (gdy Anioł ją pozdrowił i poczęła za sprawą Ducha Świętego).
Temat ten ponownie podejmuje antyfona komunijna: "Ecce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen ejus Emmanuel"(Oto Dziewica pocznie i porodzi syna, a on będzie nazwany Emmanuel. Iz 7:14).
Jeden szczegół, na który warto zwrócić uwagę, w architekturze tej uroczystości, dotyczy tematu zwiastowania. Jest to incipit antyfony introitu i responsorium dłuższego Canite tuba również z IV niedzieli Adwentu.
W tle znajduje się Annutiatio Dominica zwiastowanie Pana, które przebiega przez cały dzień liturgiczny: od nocy do dnia. Bliskość brzmienia obu incipitów mogła być powodem, dla którego średniowieczni teologowie wkładali tekst Izajasza Rorate w usta aniołów i kaznodziejów. Tubę zresztą kojarzono właśnie z kaznodziejstwem, o czym świadczy Alkuin w liście do Karola Wielkiego, w którym rzuca przeciwko saecularis potestas (władzy świeckiej) catholicae praedicationis tuba (tubę powszechnego głoszenia).
Dziękuję, dziękuję i jeszcze raz dziękuję za duchowe ubogacenie, które nam oferujecie, siłę, by iść do przodu także w naszych wspólnotach, które od lat przeżywają ogólne zubożenie